Türkiye'nin Yenilenebilir Enerji Potansiyelinin İncelenmesi

1. GİRİŞ

Günümüzde artan nüfus yoğunluğundan ve sanayileşmenin giderek hızlanmasından dolayı enerji ihtiyacı artmaktadır. Dünyada ve Türkiye’de ihtiyaç duyulan enerji kaynaklarının birçoğu genellikle fosil yakıtlardan elde edilmektedir. Tüm dünya ülkelerinin odaklandığı ve önem verdiği enerji güvenliği, enerjinin verimli kullanımı, çevre kirliliğinin önlenmesi gibi konular sürekli olarak gündemde kalmakta ve konuya dair çözüm arayışları geliştirilmektedir. Bu eğilim ülkelerin fosil yakıtları kullanımını azaltma ve yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelme hızını artırmaktadır. Aynı zamanda Türkiye’de yenilenebilir enerji kullanımının artırılması hususunda enerji politikalarında bu konuya sıkça yer vermektedir. Sürekli artan enerji ihtiyacını karşılayabilmek için yenilenebilir enerji kaynaklarının her alanda kullanımını artırabilmek için çalışmalar yapılmaktadır. Rüzgar ve güneş enerjisi, su gücü, biokütle enerjisi, deniz dalgalarının gücü ve jeotermal enerji gibi kaynaklar yenilenebilir enerji kaynağı olarak adlandırılmaktadır.

Tükenmesi zor kaynaklar olarak değerlendirilen bu kaynakların, üretiminin kolay olması, maliyetlerin az olması ve yatırım yapıldıktan sonra kısa bir süre içinde sonuç alınabilmesi açısından önemli kaynaklardır. Fosil yakıtlarının çevreye verdiği zararla karşılaştırıldığında ise yenilenebilir enerji kaynaklarının olumsuz etkilerinin yok denecek kadar az olduğu görülmektedir. Bu çalışma Türkiye’deki enerji üretiminde yenilenebilir enerji kaynaklarının potansiyelini ortaya koymak adına gerçekleştirilmiştir.

1.1. Yenilenebilir enerji kaynağı nedir?

Yenilenebilir enerji, doğadaki kaynaklardan elde edilebilen ve doğa tarafından daimi olarak takviye edilebilen enerjiye denir. Bu kaynaklar güneş enerjisi, rüzgâr enerjisi, dalga enerjisi, jeotermal enerji, hidrolik enerjisi, biokütle enerjisi olarak sıralanabilir. 2015 yılı sonu itibariyle, dünyada üretilen elektriğin yaklaşık %23,7’si yenilenebilir enerji kaynakları kullanılarak üretilmiştir[1].

1.1.1. Güneş Enerjisi

Güneş, dünyanın en önemli enerji kaynakları arasında yer almaktadır. Dünyadaki tüm enerji akışları güneş enerjisi sayesinde mümkün olmaktadır. Aynı zamanda güneş enerjisi ısıtma ve elektrik ihtiyacını karşılamak için de kullanılmakta, çevreci ve temiz bir enerji kaynağı olarak da değerlendirilmektedir. Güneş enerjisinin, tükenmeyen bir enerji kaynağı olması onu önemli bir yere koyar. Türkiye sahip olduğu konum itibariyle güneş enerji potansiyeli bakımından oldukça iyi durumdadır. Ülkede yıllık ortalama güneşlenme süresi 2640 saattir[2]. Güneş enerjisi potansiyelinin çok yüksek olduğu bilinmesine rağmen kurulma maliyetinin yüksek olması dolayısıyla enerji kaynağının ticari şekilde kullanılması kısıtlanmaktadır ancak her geçen gün uygulanan teşvik politikaları sayesinde güneş enerjisinden elektrik enerjisi üretme çalışmaları hız kazanmaktadır.

1.1.2. Hidrolik Enerji

Hidroelektrik, dünyada en yaygın bulunan ve ekonomik olan yenilenebilir enerji kaynağıdır. Hidrolik enerjinin günümüzde en yaygın kullanımı akarsular üzerinde barajlar inşa ederek suyun biriktirilmesi ve biriken suyun potansiyel enerjisinden yararlanmak suretiyle elektrik enerjisi üretmektir. Teknik olarak değerlendirilebilir hidroelektrik potansiyeli açısından Türkiye dünya teorik potansiyelinin %1,5’ine, aynı zamanda Avrupa potansiyelinin %17,6’sına sahiptir. Bu verilere bakıldığında Türkiye hidrolik enerji potansiyeli ile Avrupa ülkeleri arasında Rusya’dan sonra en büyük potansiyele sahip olan ikinci ülke durumundadır[3].

1.1.3. Rüzgar Enerji

Rüzgar enerjisi, güneş ışınlarının dünya yüzeyini farklı ısıtması sonucu oluşan bir enerji türüdür. Yer yüzeylerinde meydana gelen farklı ısınmalar hava sıcaklığı, nem ve basınç faktörlerinin farklılaşmasına dolayısıyla havanın hareket etmesine neden olarak rüzgarı oluşturur. Türkiye geniş yüzölçümü ve konumu itibariyle sahip olduğu iklim özellikleri açısından önemli derecede rüzgar potansiyeline sahiptir.

Türkiye’de Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü tarafından yapılan hız ölçümlerine göre 50 metre yükseklikte 6,5m/sn üzerindeki rüzgar hızları değerlendirmeye alındığında Türkiye’nin karadaki rüzgar potansiyeli 131.756,40 MW olmakla birlikte yine aynı yükseklikte rüzgar hızının 7 m/sn’nin üzerinde olduğu konumlar dikkate alındığında karadaki rüzgar potansiyelinin 48.000 MW’dir. Aynı zamanda rüzgar hızının 6,5 m/sn’nin üzerinde olduğu deniz alanlarında rüzgar potansiyeli 17.393,20 MW olarak belirlenmiştir. Bu rakamlar da yine Türkiye’nin yüksek rüzgar enerji potansiyeline sahip olduğu anlamını taşımaktadır [4].

1.1.4. Jeotermal Enerji

Yerkabuğunun çeşitli derinliklerinde bulunan ve yeryüzündeki havzalardan beslenen sularla potansiyelini oluşturan birikmiş ısının meydana getirdiği sıcaklıkları bölgesel olarak değişen ve bünyesinde daha çok erimiş mineral uzlar ve gazlar içeren su ve buhardan oluşan bir hidrotermal kütledir. Türkiye volkanik özelliklerinden dolayı dünya jeotermal kuşağı üzerinde bulunduğu için, jeotermal kaynaklar bakımından potansiyel alanları teşkil etmektedir. Birçok otoriteye göre Türkiye’de var olan jeotermal alanların % 95’i ısıtmaya ve kaplıca kullanımına uygun iken geri kalan kısmı ise elektrik üretimine uygundur[5].

Türkiye’de jeotermal enerjiden 19 yerleşim biriminde merkezi konut ısıtması (89.563 konut eşdeğeri, 806,07 MW t),19 sahada seracılık (3.130.562 m 2,543 MW t) ve 350 adet termal tesiste tedavi ve termal turizm amaçlı olarak yararlanılmaktadır. Maden Tetkik Arama (MTA)’nın yapmış olduğu çalışmalarda 198 adet jeotermal alan tespit edilmiştir. Bu çalışmalara göre Türkiye’nin teorik olarak jeotermal ısı potansiyeli yaklaşık 31.500 MW t, teorik olarak jeotermal elektrik potansiyeli ise yaklaşık 2000 MW e olduğu tespit edilmiştir. Bu durum da Türkiye’nin yüksek jeotermal enerji potansiyeli ile dünyada 7. Avrupa’da ise 1.sırada yer almasını sağlamaktadır[6].

1.1.5. Biokütle Enerjisi

Bitkisel ve hayvansal kökenli tüm doğal maddeler biokütle enerji kaynağını oluşturmaktadır. Bu kaynaklardan elde edilen enerji ise biokütle enerjisidir. Çoğunlukla biokütle; odun ve odun atıklarından (% 64), kentsel katı atıklardan (%24 tarımsal atıklardan), (%5) ve atık gazlardan (% 5) üretilir. Modern biokütle enerjisi kullanılması hem ülke ekonomisi hem de çevre kirliliği açısından önem teşkil etmektedir. Türkiye ise biokütle enerjisi bakımından ekolojik yapıya sahip ülkeler arasında yer almaktadır.

Biyoenerji potansiyeline sahip tarımsal atıklar, canlı hayvan atıkları, orman ve ağaç işleme atıklarından yeniden üretilebilir enerji elde edilmektedir. Üretimin 2020 yılında 7520 tep olması beklenmektedir. 2015 yılında ki üretim ise 7320 tep civarındadır.

2023 yılına kadar, yaklaşık 159 TW h elektrik üretilebilecek 61.000 MW’ lık yenilenebilir enerji kurulu güç kapasitesi oluşturulacaktır (Tablo 1 ve Tablo 2).

2. TÜRKİYE’NİN (YEK) KURUMSAL ALT YAPISI

Türkiye’de yenilenebilir enerjinin resmi alt yapı kazanması 2005’te çıkartılan Yenilenebilir Enerji Kanunu’na (YEK) dayanmaktadır. Ayrıca AB’ye uyum kapsamında 2011-2020 yıllarını kapsayan Ulusal Yenilenebilir Enerji Eylem Planı (YEEP) yürürlüğe girmiştir. Plana göre 2023’te Türkiye’de üretilen elektriğin %22’si hidroelektrikten (ama miktar daha büyük olacak çünkü toplam çok daha büyük olacak) ve %16’sı diğer yenilenebilir enerji kaynaklarından üretilmesi hedefleniyor. YEEP’e göre ulaştırma sektörünün %10’u yenilenebilir enerjiden yararlanacak. Plana göre rüzgar 3 GW’tan (gigawatt) 20 GW’a ve güneş enerjisi 5 GW’a çıkartılacak. Türkiye, 2013 yılında yenilenebilir enerjide dünya ortalamasının üzerinde üretim gerçekleştirmiştir. Dünyada üretilen enerjinin %22’si yenilenebilir iken Türkiye’de bu oran %29’a ulaşmıştır. 2015 yılı sonu itibarıyla Türkiye elektriğinin %32,5’ini yenilenebilir enerji kaynaklarından üretmiştir. %25,8 hidroelektrik, %4,4 rüzgar %1,3 jeotermal %0,6 biyogaz ve diğerleri %0,4 güneş enerjisinden üretilmiştir. Şebeke paritesine, güneş enerjisi için 2018 ve rüzgar için 2019’da ulaşılacağı tahmin ediliyor. Şebeke paritesi, alternatif yollarla üretilen elektrik enerjisinin fiyatının, eski yöntemlerle üretilip, şebekeden satın alınan kadar ucuz olmasını ifade eder[kutusag=10955] 

ama çevre dostu yenilenebilir enerji kaynaklarının önemi Türkiye’de hala yeterince anlaşılabilmiş değildir. 2015’te Antalya’da, günde 550 evin ihtiyacını karşılayacak, dünyada en fazla temiz enerji üretme kapasitesine sahip stadyum inşa edildi[7].

2.1. Türkiye’de Bulunan Enerji

Kurum ve Kuruluşları

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (ETKB)

Maden Tetkik ve Arama Genel müdürlüğü (MTA)

Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Başkanlığı (TAEK)

Elektrik Üretim A.Ş Genel Müdürlüğü (EÜAŞ)

Türkiye Elektrik iletim A.Ş Genel müdürlüğü (TEİAŞ)

Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş Genel Müdürlüğü (TETAŞ)

Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü (ETİ MADEN)

Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK)

Ulusal Bor Araştırma Enstitüsü Başkanlığı (BOREN)

2.2. Türkiye’nin 2023 Yılı Enerji Hedefleri

Türkiye’nin resmi enerji stratejisi, Cumhuriyet’in kuruluşunun yüzüncü yılı olan 2023 yılına kadar ülkenin dış kaynaklara olan bağımlılığını azaltacak bir yaklaşıma dayanmaktadır. 2023 yılında elektrik üretiminin %30’unun yenilenebilir enerji kaynaklarından temin edilmesi hedeflenmektedir[8].

Ayrıca ülkenin yaklaşık 36 GW olacak hidroelektrik potansiyelinin tamamının elektrik üretimi için devreye sokulması, rüzgar kurulu gücünün 20 GW’a çıkarılması, jeotermal enerji üretiminin de 600 MW’lık kapasitenin devreye alınması ve güneş enerjisinde 3 GW kurulu güce ulaşılması amaçlanmaktadır.

3. SONUÇ

Artan nüfus, hızlı gelişen ekonomi, devam eden sanayi yatırımları ve dünya ortalamasının daha altında olan kişi başı elektrik tüketimi oranları ile Türkiye’nin önümüzdeki yıllarda enerjiye olan talebi daha da artacaktır. Yapılan araştırmalara göre, önümüzdeki 10 yılda, ülkemizin kuruluşundan günümüze değin mevcut elektrik tüketimi miktarı kadar bir enerji talebinin olması beklenmektedir. %71,8’ini dışarıdan ithal eden bir ülke olarak, enerjide dışa bağımlılık hem ekonomik acıdan hem de Türkiye’nin arz güvenliği açısından oldukça büyük sorunlara yol açabilir. Son yıllarda, ülkemizde yenilenebilir enerji kaynaklarının önem verilmeye başlanmış ve bu konuda çalışmalar hızlandırılmıştır. Türkiye’nin yenilenebilir enerji kaynaklarının doğru ve verimli kullanılması halinde gelecek yıllarda yenilenemeyen enerji kaynaklarının yerini alması beklenmektedir. Yenilenemeyen enerji kaynakları bakımından kısıtlı bir enerji kaynağına sahip olan ülkemiz, eğer yeni yatırımları yenilenebilir enerji ve yerli enerji kaynaklarını kullanmaya yönelik yaparsa, enerjide dışa bağımlılık oranı her geçen yıl daha da azalacaktır.

KAYNAKÇA

[1]  https://tr.wikipedia.org/wiki/Anasayfa Erişim Tarihi:13.04.2017

[2]  Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü, http://www. eie.gov.tr/genel_istatistikler.aspx Erişim Tarihi: 20.05.2016

[3]  DSİ (Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü), “2015 Yılı Faaliyet Raporu” http://www.dsi.gov. tr/docs/stratejik-plan/dsi-2015-faaliyet-raporu.pdf?sfvrsn=2 Erişim Tarihi: 28.05.2016

[4]  Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü, (2010). Rüzgar Enerjisi Tahmin Sistemi, http://www.mgm.gov.tr/files/tahmin/rets-kitapcik.pdf Erişim Tarihi: 20.05.2016.

[5]  Külekçi, Ö,C., (2009). “Yenilenebilir Enerji Kaynakları Arasında Jeotermal Enerjinin Yeri ve Türkiye Açısından Önemi. Ankara Üniversitesi, Çevrebilimleri Dergisi, 2(2), 83-91.

[6]  MTA, (2015). Jeotermal Enerji Potansiyeli, http://www.mta.gov.tr/v2.0/daire-baskanliklari/enerji/images/2015_ilk_yariyil_faaliyet_raporu.pdf Erişim Tarihi: 28.05.2016

[7]  Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, 2014. Türkiye Ulusal Yenilenebilir Enerji Eylem Planı, http://www.eie.gov.tr/duyurular_haberler/document/Turkiye_Ulusal_Yenilenebil-ir_Enerji_Eylem_Plani.PDF Erişim Tarihi: 15.05.2016.

[8]  The World Wildlife Fund, www.awsassets.wwftr. panda.org/dowloads/wwftr_yenilenebilirenerjigelegiveturkiye.pdf, 2015)

[9]  Dünya Enerji Komitesi/Türkiye Konseyi/2012-2013 Enerji Raporu /Ocak 2014 ANKARA

[10]  Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü 2017

[11]  Türkiye ‘nin YEK Kurumsal Altyapısı 2017

[12]  Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, “2015 Yılı Faaliyet Raporu”,Strateji Geliştirme Başkanlığı,http://enerji.gov.tr/File/?path=ROOT%2F1%2FDocuments%2FFaali-yet+Raporu%2F2015+Y%C4%B1l%C4%B1+Faaliyet+Raporu.pdf Erişim Tarihi: 15.05.2016.